Siedziba MUZEUM IM. KS. STANISŁAWA STASZICA

---

---

Budynek na planie prostokąta, zwrócony na północ, murowany, parterowy, z częścią środkową dwukondygnacyjną i pokojami na poddaszu. Przy trójosiowej części środkowej od strony podjazdu ma wgłębny portyk o czterech kolumnach, zwieńczony trójkątnym szczytem ze spływami po bokach. Pośrodku szczytu portyku widnieje otwór otoczony profilowanym obramieniem, a nad nim rok 1791 oznaczający rok budowy.

Od tyłu elewacja pałacyku jest gładka. Występuje tu jedynie niski taras. Niegdyś dwór nakrywał pięknie wygięty, łamany dach czterospadowy podbity gontem, w połaciach dłuższych zaopatrzony w niewielkie okna oświetlające pokoje górnej kondygnacji. Obecnie pokryty jest miedzianą blachą.

Po prawej stronie dziedzińca, pod kątem prostym do dworu stoi parterowa, z piwnicami o sklepieniach kolebkowych, prostokątna, nakryta dachem naczółkowym oficyna zachodnia, zbudowana w 1862 roku przez Piotra-Aleksandra du Chateau, połączona z dworem prawdopodobnie w okresie okupacji. W czasie drugiej wojny światowej, po zajęciu dworu przez władze niemieckie, po lewej stronie dziedzińca wzniesiona została w 1940 roku oficyna wschodnia, analogiczna do zachodniej, połączona parterowym łącznikiem z dworem.

---

Od strony północnej, czyli od ulicy, w przeszłości dziedziniec dworu zamykał płot z drewnianych sztachet, osadzonych na murowanych słupach, z żelazną bramą wjazdowo-wejścoiwą na osi domu. Środek dziedzińca zajmował okrągły gazon z klombem kwiatowym. Pod płotem rosły ogromne jesiony, z których do chwili obecnej zachowały się jedynie pojedyncze drzewa.

Do 1939 roku dworek miał wewnętrzny układ dwutraktowy. Szerokie jesionowe drzwi wiodły z zewnątrz do sieni. W lewym jej rogu mieściły się dębowe schody prowadzące do górnych pomieszczeń. Do sieni z prawej strony przylegał tzw. „gabinecik”, za którym w tym samym trakcie usytuowany był pokój stołowy, a za nim kredens i kuchnia z wyjściem na podwórze gospodarcze. W lewym skrzydle dworu, zarówno od frontu, jak od tyłu mieściły się cztery pokoje ze sklepieniami kolebkowymi i jeden z łukowym. Z sieni na wprost było wejście do centralnie w trakcie ogrodowym położonego dużego pokoju, używanego jako gabinet. Obok niego był salon określany jako „duży”. Inne pokoje południowego traktu miały cele mieszkalne. Na piętrze jeden z pokoi przeznaczony był na zbiory biblioteczne. W czasie drugiej wojny światowej dwór zajęły władze niemieckie, które przeprowadziły wewnątrz szereg zmian. Na skutek tego wiele pomieszczeń zatraciło swój zabytkowy charakter.

W ostatecznej formie rzut przyziemia dworu wraz ze złączonymi z nim oficynami otrzymał plan skróconej litery „U”. Od tyłu dworu rozpościerał się ogród spacerowy. Na okrągłym gazonie rosły dwie magnolie oraz stała kolumienka z zegarem słonecznym z 1848 roku. Półokrągły szpaler oddzielał gazon okrągły od położonego dalej gazonu kwadratowego ze skupionymi po jego rogach krzewami ozdobnymi. Za obydwoma gazonami zaczynał się ogród owocowo-warzywny, dochodzący do rzeki. Nad jej brzegiem stała altana otoczona krzewami róż.

Dworek stanął na terenie dawnego zamku, zniszczonego w 1648 roku przez wojska Chmielnickiego. W 1801 roku wojewoda Ignacy Center wraz z córką Anną Potocką sprzedali dawne starostwo hrubieszowskie, do którego należał dwór Aleksandrowi i Annie z Zamoyskich Sapiehom, którzy byli jedynie nabywcami podstawionymi. Rzeczywistym okazał się później Stanisław Staszic, który nie będąc szlachcicem, nie miał prawa posiadania dóbr ziemskich na terenie Austrii. Sprawa ta na jego korzyść została zalegalizowana dopiero w 1811 roku, po przyłączeniu Hrubieszowa do Księstwa Warszawskiego.

Po utworzeniu przez Stanisława Staszica w 1816 roku Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego, dwór za zasługi prawne otrzymał Józef Wężyk-Widawski. W jego posiadaniu dwór pozbawiony większego zaplecza gospodarczego, nie pozostawał długo, podobnie jak w ręku jego następnych właścicieli.

W 1858 roku Piotr-Aleksander du Chateau, syn oficera wojsk napoleońskich, zakupił dwór wraz z apteką i ogrodem. Z małżeństwa z Leokadią Rossochacką, miał dwóch synów: zmarłego młodo Tadeusza i Stefana, następnego właściciela dworu, żonatego ze Stefanią Papieską. Trzecim z kolei właścicielem był ich syn Juliusz, żonaty z Marią Mazaraki. Ostatni właściciele Maria i Juliusz du Chateau, nie prowadzili spokojnego życia we dworze. Ze względu na duży metraż przybywało im nowych mieszkańców. Oprócz rodzin dokwaterowanych wnętrza dworu zajmowało wojsko, z czasem urządzono w nim pralnie. Ponieważ do dworu należał tylko kilkumorgowy ogród, nieruchomość ta nie podlegała reformie rolnej, aby więc uchronić siedzibę przed całkowitą dewastacją, w 1969 roku Maria du Chateau sprzedała go Powiatowej Radzie Narodowej w Hrubieszowie z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum i Towarzystwa Regionalnego.

W latach 1977-1983 dworek poddano gruntownej renowacji. Nadzór nad przebiegiem prac prowadził Wojewódzki Konserwator Zabytków w Zamościu.

Kolejny znaczący remont został rozpoczęty w 2018 roku i jest realizowany etapami do chwili obecnej.

---

---

---

(C)2009 Muzeum im. ks. St. Staszica - wszelkie prawa zastrzeżone

autor strony: Tombi